Đậm đà hương vị vùng quê biển
Lớn lên trong một gia đình làm “Chẻo”, một món ăn truyền thống, dân dã của người dân vùng ven biển Cẩm Nhượng (Hà Tĩnh), bà Lại Thị Huyền Châu đã hiểu rõ được chất lượng và giá trị của món ăn đặc sản này đối với người dân Hà Tĩnh nói riêng và người dân các tỉnh miền Trung nói chung. Vì vậy bà đã quyết tâm nối nghiệp nghề truyền thống của gia đình.
Được bà nội dạy cho cách làm Chẻo từ khi còn nhỏ, hằng năm, bà Châu vẫn tiếp tục duy trì nghề làm Chẻo, phục vụ cho người dân địa phương. Chẻo đã trở thành món ăn truyền thống của quê hương Hà Tĩnh mà ít nơi có được. Các cụ ngày xưa chắt chiu từng tâm, từng ý của mình vào món ăn đặc sản này cũng chỉ để dành cho con cháu và gia đình thưởng thức khi Tết đến xuân về và để biếu cho người thân, chưa bao giờ được bán ra thị trường. Chẻo là món ẩm thực đã thất truyền từ hàng chục năm nay giờ mới được bà Châu khôi phục trở lại và lần đầu tiên Chẻo được bán ra thị trường.
Chẻo của Bà Châu vẫn giữ được các hương vị truyền thống xưa của cha ông, nhưng để khắc phục được những khiếm khuyết của những sản phẩm trước đây, nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của người dân ở mọi miền Tổ quốc, bà đã dầy công nghiên cứu học hỏi, lắng nghe ý kiến góp ý của khách hàng để cải tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm.
Những năm gần đây, tỉnh đã chú trọng đến hoạt động khởi nghiệp. Đây chính là điều kiện thuận lợi để bà Châu cũng như những người làm nghề truyền thống có thể tiếp cận và giới thiệu sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Vấn đề mà những người khởi nghiệp phải vượt qua bước đầu là tạo lòng tin đến người tiêu dùng bằng chất lượng sản phẩm của chính mình. Qua nhiều lần tham gia hội thảo, hội chợ, giới thiệu sản phẩm, mặc dù Chẻo của bà Châu đã được các bà nội trợ biết đến, tin tưởng, sản lượng tiêu thụ ngày càng tăng lên. Nhưng không dừng lại ở đó, bà muốn sản phẩm của mình không chỉ xuất hiện trong bữa cơm hàng ngày của người dân Hà Tĩnh mà sẽ có mặt trên bàn ăn của nhiều thực khách trên cả nước và quốc tế, với mong muốn để trở thành sản phẩm OCOP có uy tín chất lượng để người tiêu dùng tin tưởng hơn. Tâm sự với chúng tôi, bà nói: “Mong muốn của tôi không phải là bán được nhiều sản phẩm mà làm sao vực dậy được nghề truyền thống, giữ gìn được giá trị và hồn cốt của quê hương và phục vụ cho cộng đồng được nhiều hơn, tốt hơn”. Với suy nghĩ đó bà đã dồn hết tâm sức của mình vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm để giữ vững một thương hiệu truyền thống của quê hương.
Để sản phẩm truyền thống vươn xa
Qua nhiều lần nghiên cứu, cải tiến từ khâu lựa chọn nguyên liệu, đến pha chế, ngâm ủ, đóng gói…, “Chẻo” bà Châu hiện nay đã đáp ứng được tất cả các tiêu chí về chất lượng sản phẩm và an toàn thực phẩm, được nhiều người tin dùng. Đặc trưng của Chẻo bà Châu Cẩm Nhượng là không chua như mắm Huế, không mặn chát như nước mắm, càng không gắt như mắm tôm. Chẻo được dung hòa từ những nguyên liệu đồng quê cùng nước mắm ngon nguyên chất, mang hương vị đặc trưng riêng mà ai ăn một lần cũng nhớ. Chẻo được chế biến từ những nguyên liệu dân dã đễ tìm nhưng quy trình chế biến lại rất cầu kỳ. Nguyên liệu sau khi sơ chế xong sẽ được trộn đều với nhau theo tỷ lệ cân đối sao cho hỗn hợp được độ sánh, độ sệt vừa phải, để mỗi mẻ chẻo làm ra được đúng vị. Chẻo sau khi làm xong chưa được sử dụng ngay mà phải ủ để lên men trong vòng 15 ngày, lúc chẻo chín sẻ ngả màu vàng và có mùi thơm của thính cùng lạc hòa quyện vào mùi thơm của tỏi, ớt và độ sóng sánh của nước dùng tạo nên hương vị thơm ngon, béo ngậy, đậm đà khó quên.
Chẻo của bà Châu ngày càng được nhiều người biết đến và đón nhận. Khi sản phẩm đã được xâm nhập sâu vào thị trường, bà Châu đã đăng ký thương hiệu độc quyền, đồng thời mạnh dạn đầu tư máy móc, phương tiện để mở rộng sản xuất. Đến năm 2021, bà tiếp tục đăng ký tham gia Chương trình OCOP. Tham gia vào chương trình OCOP, cơ sở sản xuất Chẻo của bà được tư vấn, hỗ trợ về nâng cấp bao bì, nhãn mác và quảng bá thương hiệu. Từ chỗ sản phẩm chỉ tiêu thụ trong huyện, qua tham gia Chương trình OCOP, sản phẩm Chẻo của bà Châu đã có mặt tại nhiều hội chợ trong và ngoài tỉnh, đặc biệt được người tiêu dùng ở nhiều địa phương trong cả nước như: Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh… đặt hàng với số lượng rất nhiều.
Tháng 02/2022, tỉnh Hà Tĩnh đã cấp Giấy chứng nhận OCOP 3 sao cho sản phẩm Chẻo Bà Châu, đây cũng là sản phẩm nước chấm Chẻo đầu tiên được chứng nhận OCOP 3 sao trên toàn tỉnh. Hiện nay, mỗi năm cơ sở nước chấm chẻo Bà Châu xuất bán ra thị trường khoảng 6 tấn/năm, thu về khoảng 800 triệu đồng với giá bán dao động từ 70.000 – 150.000/hộp. Hiện tại thì món Chẻo của bà Châu ở Cẩm Nhượng Hà Tĩnh là món ẩm thực chỉ có một trên thị trường Việt Nam, chưa có người thứ hai làm Chẻo theo phương pháp này. Một số nơi cũng làm Chẻo, nhưng chỉ là loại Chẻo nấu thông thường, không có hương vị ngon đặc trưng như Chẻo của bà Châu ở Cẩm Nhượng, loại Chẻo truyền thống này rất rất ít người làm được. Nếu không duy trì và phát triển nghề làm Chẻo truyền thống thì nhiều người sẽ không biết đến món ăn đặc sản, hấp dẫn này, nhất là đối với các thế hệ con cháu mai sau, Chẻo đối với họ chỉ là những câu chuyện cổ.
Được sự giúp đỡ của các cơ quan ban ngành của huyện và tỉnh trong việc tiếp cận đất đai sản xuất, bổ sung cơ sở vật chất, cơ sở sản xuất Chẻo của bà Châu hiện đang trong quá trình sửa chữa và mở rộng quy mô sản xuất, tiếp tục nâng cao chất lượng, tìm đầu ra ổn định cho sản phẩm, đặc biệt là hướng tới thị trường xuất khẩu. Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Hùng - Chủ tịch UBND xã Cẩm Nhượng cho biết: “Chẻo” là một món ăn truyền thống. Chính xác hơn là món nước chấm dân dã của người làng Nhượng, người dân vùng ven biển nói riêng và dân Hà Tĩnh nói chung. Qua thời gian nỗ lực gây dựng thương hiệu, sản phẩm chẻo Bà Châu đã được người tiêu dùng đón nhận bởi chất lượng thơm ngon. Chúng tôi luôn tạo điều kiện để thương hiệu chẻo Bà Châu ngày càng phát triển, đóng góp thiết thực cho quê hương...”.
Người có công phục hồi món Chẻo truyền thống như bà Châu rất xứng đáng được vinh danh và được các cấp chính quyền tạo điều kiện để phát triển như những người đã có công phục hồi các nghề thất truyền khác.